Xây dựng tiêu chí sàng lọc dự án để hạn chế rủi ro đầu tư

Qua 35 năm kể từ khi Luật ĐTNN năm 1987 được ban hành, Việt Nam đã trở thành một điểm đến đầu tư hấp dẫn với các nhà ĐTNN. Năm 2021, mặc dù là năm trong và ngoài nước chịu ảnh hưởng nặng nề bởi đại dịch Covid-19, nhưng số vốn đăng ký và giải ngân trong năm tại Việt Nam đều cao hơn lần lượt khoảng 30 lần và 38 lần so với năm 1991.

Mặc dù vậy, theo báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, hoạt động ĐTNN vẫn còn hiện tượng doanh nghiệp chuyển giá, trốn thuế, gây ô nhiễm môi trường.

Vụ việc tại biển miền Trung năm 2016 hay xa hơn là vụ việc xả thải ra sông Thị Vải năm 2009, theo ông Đậu Anh Tuấn – Phó Tổng thư ký kiêm Trưởng ban Pháp chế VCCI, là những lời nhắc nhở về những rủi ro tiềm tàng đối với môi trường mà các dự án FDI có thể gây ra nếu không được quản lý, giám sát tốt. Thêm vào đó là tình trạng quan hệ lao động ở một số doanh nghiệp chưa tốt, người lao động bị đối xử thiếu công bằng, thậm chí ngược đãi đã xảy ra tại một số doanh nghiệp có vốn ĐTNN.

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghệ 4.0, Việt Nam tham gia sâu rộng vào các hiệp định thương mại tự do (FTA), theo Nghị quyết số 50-NQ/TW của Bộ Chính trị, Việt Nam đã chuyển hướng thu hút FDI có chất lượng, chú trọng vào “chất” hơn vào “lượng”, thúc đẩy đầu tư có trách nhiệm, tuân thủ các tiêu chuẩn về bảo vệ môi trường, xã hội, quyền con người và người lao động.

Để bước đầu giúp cho việc thẩm định dự án ĐTNN, tại Hội thảo diễn ra ngày 15/11, VCCI đã giới thiệu Bộ công cụ sàng lọc dự án đầu tư tại Việt Nam nhằm cụ thể hóa các tiêu chí đánh giá rủi ro như: việc làm, chuyển giao công nghệ, phát triển cơ sở hạ tầng, liên kết với các doanh nghiệp địa phương, môi trường lao động, môi trường.

Thông qua Bộ công cụ, VCCI kỳ vọng các địa phương sẽ xác định được những rủi ro tiềm tàng của dự án về phát triển bền vững của địa phương, bảo vệ các quyền cơ bản và các rủi ro an ninh, từ đó đưa ra các biện pháp ngăn ngừa và giảm thiểu rủi ro. Nếu xác định dự án tiềm ẩn các rủi ro này, chính quyền địa phương cần yêu cầu dự án thực hiện các biện pháp phù hợp để giảm thiểu rủi ro.

“Tuy nhiên, việc áp dụng bộ công cụ phải phù hợp với bối cảnh và ưu tiên của địa phương. Việc bác bỏ dự án cần được cân nhắc kỹ lưỡng, chỉ trong các trường hợp không thể thực hiện các biện pháp ngăn ngừa và giảm thiểu rủi ro”, ông Tuấn khuyến cáo.

Về phía nhà ĐTNN, thông qua Bộ công cụ, có thể khuyến khích nhà đầu tư áp dụng các thực hành kinh doanh có trách nhiệm trong quá trình đầu tư kinh doanh tại Việt Nam. Nếu các nhà đầu tư có thể cung cấp được các bằng chứng cho thấy dự án sẽ áp dụng thực hành kinh doanh có trách nhiệm thì chính quyền địa phương có thể đẩy nhanh hơn quá trình thẩm định dự án, đồng thời nghiên cứu các cách thức ưu đãi, hỗ trợ tốt nhất cho các dự án đầu tư được đánh giá là đáp ứng yêu cầu thu hút ĐTNN của mình, đồng thời đáp ứng được các tiêu chí dự án tốt.

Từ thực tế xử lý các tranh chấp pháp lý trong thời gian qua, bà Lại Thị Vân Anh – Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật quốc tế của Bộ Tư pháp cho rằng, vẫn có hiện tượng địa phương bỏ lọt dự án có nguy cơ đổ vỡ, nhà đầu tư lừa đảo, hay nhà đầu tư thiếu thiện chí… Do đó, cần sớm có bộ công cụ để xử lý được những vấn đề bất cập này. Trong đó, cần xem xét lịch sử hoạt động của nhà đầu tư để xác định năng lực triển khai trong các dự án tương lai. Nếu hồ sơ của nhà đầu tư không “sạch”, chẳng hạn có các vụ việc như đình công, vi phạm quyền lao động, vi phạm quy định môi trường, cơ quan thẩm định dự án cần rà soát kỹ bộ hồ sơ đề xuất dự án và tìm hiểu sâu hơn vào vấn đề, nhằm xác định năng lực chuẩn bị và khả năng đáp ứng của nhà đầu tư.

Từ thực tiễn triển khai thí điểm Bộ công cụ, bà Lại Thị Vân Anh đề nghị, VCCI cần phối hợp chặt chẽ với Bộ Kế hoạch và Đầu tư để nghiên cứu, thể chế hóa một số tiêu chí ràng buộc nhà đầu tư khi đầu tư tại Việt Nam.

“Tới đây, Bộ Kế hoạch và Đầu tư và các bộ, ngành liên quan cần tập trung xây dựng, hoàn thiện và triển khai bộ công cụ sàng lọc dự án đầu tư trong việc thẩm định dự án FDI tại các địa phương. Cùng với đó, cần tích cực tham mưu xây dựng khung khổ pháp lý cho việc thu hút các dự án đầu tư, nhất là các dự án kinh doanh có trách nhiệm”, ông Phan Hữu Thắng – Chủ tịch Viện Nghiên cứu đầu tư quốc tế (ISC) khuyến nghị.