Diễn đàn Kinh tế Mùa Xuân 2015: Bắt đầu bằng những câu hỏi

Diễn đàn Kinh tế mùa Xuân sẽ dành cả ngày làm việc hôm nay để thảo luận về đánh giá bổ sung kết quả thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế xã hội năm 2014 và khuyến nghị chính sách năm 2015.

Vẫn được chọn là người mở đầu, vẽ bức tranh tổng quát nền kinh tế trong mỗi kỳ Diễn đàn kinh tế của Ủy ban thường vụ Quốc hội, nhưng lần này, PGS.TS Trần Đình Thiên và các cộng sự đã đặt thêm lên bàn hội nghị quá nhiều câu hỏi khó.

Nào là ai là chủ thể của phục hồi kinh tế Việt Nam, khu vực nội địa hay khu vực doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI).

Nào là tại sao doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam không hội nhập quốc tế ngay được ở đất nước mình, không thể mượn sức để lớn lên

Nào là điều gì sẽ xảy ra nếu chu kỳ tận dụng lợi thế Việt Nam của các doanh nghiệp FDI, mà ông Thiên gọi tên là chu kỳ Samsung, chấm dứt.

Đây không phải là lần đầu ông Thiên đặt ra vấn đề này. Cách đây đúng 6 tháng, vào kỳ Mùa Thu của Diễn đàn Kinh tế năm 2014, ông Thiên đã xới lên vấn đề này khi đặt câu hỏi, các doanh nghiệp nội địa yếu thế thì tăng trưởng ai làm.

Nhưng năm nay, trong nội dung các câu hỏi, có thể thấy ẩn chứa khá nhiều câu trả lời khi ông đặt thêm câu hỏi, vì sao lại có tình trạng trên và lỗi có phải tại ta? Hệ lụy sẽ là gì trong cả hai xu hướng: FDI lấn át và FDI rời bỏ Việt Nam khi tận dụng hết các cơ hội từ lợi thế hiện hữu.

“Khi FDI vào nhiều, với các TNC hàng đầu như Samsung, Microsoft, Toyota, chủ thể phát triển của Việt Nam đã thay đổi sâu sắc. Nhưng xu hướng đó có làm thay đổi đẳng cấp công nghiệp, đăng cấp phát triển của Việt Nam như ta mong đợi?”, ông Thiên đặt câu hỏi khi nhắc tới số doanh nghiệp nội địa đóng cửa tăng dần từ năm 2010 đến nay, từ 40.000 trong năm 2010 đến 67.832 năm 2014. Quý I/2015, con số này là hơn 16.200, tăng 14,2% so với cùng kỳ.

Trong khi đó, khu vực FDI có tới 60% doanh nghiệp báo lỗ kéo dài song lại là khu vực có tốc độ tăng vốn nhanh nhất, đặc biệt là các doanh nghiệp lớn khai lỗ. Đây cũng là khu vực có tăng trưởng doanh thu và xuất nhập khẩu ngoạn mục nhất, liên tục xuất siêu và chiếm khoảng 65-57% kim ngạch xuất nhập khẩu.

Diễn đàn Kinh tế mùa Xuân khai mạc sáng nay, 21/4 tại Tp Vinh, Nghệ An

Ngay cả tiến trình tái cơ cấu, dù được nhìn nhận là đã khởi động với khá nhiều hứa hẹn tích cực khi nhìn vào những động thái chính sách cụ thể, song vẫn còn câu hỏi là dường như vẫn chậm và chưa đúng mục tiêu.

“Nợ xấu bị “xích” lại hầu hết, nhưng chưa được xử lý theo nguyên tắc thị trường. Cách xử lý nợ chưa đủ tin cậy vì thiếu “căn cốt” thị trường, liệu rằng lấy 2000 tỷ đồng vốn của VAMC có phá tan được “cục máu đông” 150.000-200.000 tỷ đồng nợ xấu? Liệu trái phiếu của VAMC có đủ là nguồn lực thị trường để mua bán song phẳng nợ xấu. Đến lúc nợ xấu thoát xích thì hệ quả sẽ ra sao?”, ông Thiên tiếp tục hỏi.

Với nợ công, ông Thiên đặt vấn đề, năm 2015 dự báo nghĩa vụ trả nợ/thu ngân sách sẽ vượt vạch đó, là 25,9%. Đi kèm là nguy cơ của  xu hướng nội địa hóa nợ công, nghĩa là dựa vào trái phiếu chính phủ thay vì ODA, đó là lãi suất nợ cao, thời hạn nợ ngán, tranh chấp vốn và cạnh tranh lãi suất với tín dụng khu vực kinh doanh. Ông nói: “Đây phải chăng sẽ là vấn đề chủ yếu của nợ công năm nay, chứ không chỉ ở chỉ tiêu chuẩn an toàn nợ công nữa”

Tuy vậy, cũng phải nói rằng, tín hiệu tích cực của phục hồi kinh tế không hề nhỏ khi ông Thiên và các cộng sự cho rằng, tái cơ cấu đã khởi động đúng hướng. Đây chính là các yếu tố căn bản, quyết định thúc đẩy tái cơ cấu đạt mục tiêu đổi mới mô hình tăng trưởng.

Đó là đầu tư công đã thay đổi nguyên tắc từ xin cho hàng năm sang duyệt cấp trung hạn, tập trung và cam kết trách nhiệm thực thi. Cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước theo hướng tập trung cổ phần hóa theo nguyên tắc thị trường, giá trị trường, chịu trách nhiệm cá nhân. Trong hoạt đông ngân hàng, dồn nợ xấu về “kho” và cấu trúc lại hệ thông ngân hàng.

Đặc biệt, với Luật Doanh nghiệp năm 2014, chức năng nhà nước – doanh nghiệp được phân định; quyền tự do kinh doanh của doanh nghiệp được tôn trọng; các rào cản gia nhập thị trường, can thiệp hành chính của chính quyền địa phương vào hoạt động của doanh nghiệp được thu hẹp…

“Tôi cũng rất quan tâm đến nguyên lý hoạt động mói của cơ quan công quyền: chịu trách nhiệm cá nhân – theo chức năng. Điều này nhìn rất rất rõ trong cơ chế điều hành quản lý nhà nước cũng đang được cải cách mạnh, bắt đầu tư giảm giờ “hành” thuế và “hành” thủ tục hải quan…”, ông Thiên nói và cho rằng, đây vẫn là các nhiệm vụ ưu tiên của năm 2015.

“Cụ thể, nhiệm vụ của năm 2015 cần ưu tiên cổ phần hóa với giá thị trường và tỷ lệ “giữ nhà nước tối thiểu, giao thị trường tối đa”. Nguyên tắc quản lý nhà nước cũng là tháo gỡ tối đa và chịu trách nhiệm cá nhân tối đa. Bên cạnh đó, giải pháp Chính phủ trả nợ xấu cho doanh nghiệp nhà nước cần được xem xét để đạt 2 mục tiêu là cổ phần hóa hiệu quả hơn và giải tỏa bớt nợ xấu”, ông Thiên kiến nghị.