Đi tìm mô hình liên kết hiệu quả trong nông nghiệp

Tắc đầu ra vì thiếu niềm tin

Những ngày đầu năm 2015, khi thông tin Công ty Ba Chữ (Đông Anh, Hà Nội) “đổ buôn” số lượng lớn rau không rõ nguồn gốc rồi gắn mác rau an toàn vào các siêu thị lớn tại Hà Nội như Metro, BigC, Lotte Mart… khiến người dân hết sức hoang mang vì không biết phân biệt rau an toàn thật giả thế nào?

Thực tế, Công ty Ba Chữ có 6,3 ha được cấp Giấy chứng nhận sản xuất Rau an toàn, tuy nhiên, so với nhu cầu thực tế của khách hàng thì đơn vị này vẫn còn thiếu khoảng 300kg/ngày. Đại diện Công ty Ba Chữ cho biết, họ còn liên kết với 5 hợp tác xã (HTX) trên địa bàn các xã Vân Nội, Tiên Dương và Bắc Hồng để nhập thêm khoảng 200 – 300kg/ngày. Phía Công ty đã xuất trình được hợp đồng liên kết sản xuất, tiêu thụ. Chủng loại rau của Công ty cũng tương đồng với thông tin cán bộ bảo vệ thực vật địa phương cung cấp. Tuy nhiên, khi sự việc được làm rõ, vụ tết năm đó người dân trồng rau an toàn trong cả xã Vân Nội (Đông Anh, Hà Nội) vẫn bị thất thu. Người tiêu dùng  không còn tin vào thương hiệu rau an toàn ở đây nữa. Riêng Công ty Ba Chữ không khỏi lao đao.

Câu chuyện của doanh nghiệp này khá điển hình cho vòng luẩn quẩn của sản xuất nông sản an toàn hiện nay: đầu tư cao, thu về giá trị kinh tế cao do nhu cầu lớn, nhưng khi nhu cầu quá lớn mà vùng sản xuất không đáp ứng được thì lập tức “vỡ trận”. Không nhắm mắt trà trộn sản phẩm kém chất lượng thì đành ngậm ngùi bỏ qua những đơn hàng ùn ùn kéo đến.

Nút thắt ở đây chính là việc doanh nghiệp không gắn với vùng sản xuất của người dân và tạo sự lan tỏa trong sản xuất. Khi doanh nghiệp đơn thuần chỉ là những thương lái, làm động tác mua đi bán lại, thì chắc chắn, cầu nối này sẽ không thể bền vững ở thị trường hiện nay. Khi cầu nối bị gẫy, người sản xuất sẽ “hứng đủ” đòn dội chợ, vì không thể mang lượng lớn nông sản đã canh tác mang đi bán lẻ hết được.

Đổi mới liên kết

Để tránh những câu chuyện như trên xảy ra, ngành nông nghiệp đang tìm kiếm những mô hình liên kết giữa người dân sản xuất và doanh nghiệp chế biến, tiêu thụ có tính lan tỏa mạnh. Tính lan tỏa đó được hiểu là sự kết nối của doanh nghiệp có công nghệ đến rất nhiều hộ nông dân sản xuất, từ đó, người dân sẽ học được cách thức canh tác tiên tiến và đoàn kết sản xuất trên một vùng nguyên liệu rộng lớn.

Mô hình liên kết có tính lan tỏa đã bắt đầu xuất hiện. Điển hình gần đây là Tập đoàn Vingroup khởi động chương trình liên kết với 1.000 hộ nông dân và HTX trong sản xuất rau sạch. Chương trình chính thức triển khai từ 1/9/2016 với tổng ngân sách khoảng 300 tỷ đồng cho năm đầu tiên. Điều kiện tham gia là các hộ sản xuất có quy mô tối thiểu trên 1 ha, cam kết sản xuất nông sản sạch, an toàn, ưu tiên những hộ sản xuất đã đạt tiêu chuẩn VietGap hoặc chuyên sản xuất trái cây đặc sản theo vùng miền.

Theo đó, thông qua Công ty Đầu tư Phát triển Sản xuất Nông nghiệp VinEco (VinEco), Vingroup sẽ thực hiện các việc như:  Trực tiếp đào tạo và hướng dẫn các hộ nông dân có nhu cầu về quy trình sản xuất sạch; Hỗ trợ công nghệ, kỹ thuật và giống; Kiểm soát chất lượng trong quá trình sản xuất và trước thu hoạch; Thu mua sản phẩm và hỗ trợ phát triển thương hiệu. Với việc kiểm soát khép kín từ đồng ruộng đến siêu thị, Chương trình sẽ cắt giảm được tối đa các khâu trung gian, tập trung nâng cao chất lượng nông sản cung ứng ra thị trường.

Ông Nguyễn Minh Tiến, Chánh văn phòng điều phối Ban Chỉ đạo Quốc gia về nông thôn mới đánh giá, đây là hướng đi tất yếu. “Vingroup đưa ra thương hiệu nông nghiệp là VinEco, họ đã chủ động được một phần nguyên liệu thực phẩm sạch từ một số trang trại ở Tam Đảo, Long Thành… Tuy nhiên, những trang trại này họ phải tự vận hành toàn bộ và sản lượng cũng không thể đáp ứng được nhu cầu về thực phẩm sạch ngày một lớn. Nên việc chủ động liên kết với nông dân và chuyển giao công nghệ cho người dân sẽ tạo được sự lan tỏa rất tốt, từ đó mới có được lượng hàng hóa đủ lớn để phục vụ thị trường”, ông Tiến phân tích.

Bằng kinh nghiệm của mình, ông Tiến cho biết thêm, ở đâu sản xuất nông nghiệp chỉ có doanh nghiệp vào thu mua hay bao tiêu, thậm chí tự xây dựng vùng sản xuất, thì người dân địa phương đó ít cơ hội “đổi đời”. Nhưng ở đâu doanh nghiệp vào ký kết liên kết với nông dân, để dân trực tiếp sản xuất, thì chỉ vài năm, đời sống người dân sẽ thay đổi rõ rệt.

Trong một cuộc tọa đàm mới đây, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Xuân Cường cũng đánh giá, để tổ chức lại sản xuất nông nghiệp theo hướng hiện đại, doanh nghiệp là hạt nhân cốt yếu. Đánh giá về những mô hình của Vingroup, ông Cường cho rằng, việc Vingroup đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp với thương hiệu VinEco là điều đáng mừng. Việc sản xuất trên quy mô lớn, có điều kiện cơ giới hóa, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, quản trị, sẽ tạo nhiều việc làm hơn, thu nhập của người dân, doanh nghiệp và tổ chức sản xuất cũng cao và bền vững hơn.